جرعه معرفت

انسان موجودي است که از روز ازل به خطاکاري شهره آفاق شده و از آغاز خلقت و آفرينش مهر «جايز الخطا بودن» بر پيشاني اش خورده و درست از همين رو در طول عمر کوتاه و ناپايدار دنيوي اش به کرات و دفعات مرتکب معاصي و گناهان کوچک و بزرگ شده و از صراط مستقيم عبوديت و بندگي حق تعالي منحرف مي شود. دل و جان خود را به زنگار گناه مي آلايد و از ساحت قرب پروردگار دور مي شود و درنتيجه طوق بندگي شيطان را بر گردن مي نهد و به قول معروف: «بارکش غول بيابان مي شود» .
ولي در اين ميان و در بين خيل کثير گنهکاران بي خيال و غافل از حساب و کتاب رستاخيز، گروهي به واسطه برخورداري از وجدان بيدار و جان هوشيار، به محض ارتکاب گناه، دچار تشويش، اضطراب و پريشاني مي شوند که صدالبته اين ناراحتي و اندوه ارتکاب گناه خود يکي از نشانه هاي ايمان بوده و در احاديث اسلامي از علائم مومن شناخته شده است. از جمله در حديث زير که از وجود مبارک امام صادق(علیه السّلام) نقل شده به اين مطلب اشاره گرديده:
«کسي که نيکوکاري اش او را شادمان و بدکاري اش او را اندوهگين کند مومن است.»(1)
خلاصه آنکه چنين انساني که اندوه گناه او را مي آزارد، خاضعانه به دنبال فرصتي مي گردد تا با توبه و استغفار، زنگارهاي معصيت را از آينه دل و جان خود زدوده و بار ديگر جان تيره را همچون آينه درخشان و روشن و تابنده نمايد. و براي او «ماه مبارک رمضان» بهترين فرصت است. چرا که در اين ماه شريف تمامي زمينه هاي آمرزش از سوي خداوند فراهم است و درک محضر و مجلس رمضان بالاترين و ارزشمندترين سعادت معنوي را نصيب آدمي مي نمايد و لذا به انسان خطاکار طالب آمرزش از قول حافظ عليه الرحمه بايد گفت:
«درياست مجلس او درياب وقت و در ياب
هان اي زيان رسيده وقت تجارت آمد»

زمينه هاي مناسب آمرزش در ماه مبارک رمضان

همان طور که گفتيم در اين ماه تمامي شرايط براي آمرزش و برخورداري از لطف و رحمت خداوند فراهم است و بر گنهکار فرض است که از اين فرصت بي بديل به بهترين وجهي بهره برداري کند و ما در اين بخش از نوشتار خود به برخي از زمينه هاي مساعد آمرزش در ماه رمضان اشاره مي کنيم:

الف- باز بودن درهاي رحمت و بسته بودن درهاي غضب الهي

رسول گرامي اسلام(ص) در خطبه شريف شعبانيه که در آستانه ماه مبارک رمضان ايراد فرموده اند خطاب به مسلمانان مي فرمايند:
«ايهاالناس ان ابواب الجنان مفتحه فاسألوا ربکم ان لا يغلقها عليکم و ابواب النيران مغلقه فاسألوا ربکم ان لايفتحها عليکم...: اي مردم همانا ]در اين ماه[ درهاي بهشت باز است پس بخواهيد از پروردگارتان که آنها را برشما نبندد و درهاي آتش بسته است پس بخواهيد از پروردگارتان که آنها را بر شما نگشايد...»
با عنايت به اين جملات، براستي آيا زماني بهتر از ماه مبارک رمضان براي برخورداري از نسيم رحمت الهي و آمرزش بيکران پروردگار مي توان به دست آورد. موقعيتي که بهشت آغوش گشوده تا مهربانانه طالبان خويش را در آغوش کشد و از نعيم بي حد و مرز خود آنان را بهره مند سازد و از ديگر سو جهنم درهاي خشم و غضب خود را بسته و همان گونه که آتش نمرودي بر ابراهيم(علیه السّلام) سرد و سلامت گرديد، آتش قهر جهنم نيز بر گنهکاران پشيمان و آمرزش طلب سرد و سلامت است؟!

ب- دربند بودن شياطين

آدمي در مسير حرکت به سوي کمال و قرب پروردگار با موانع بسياري مواجه است که يکي از اين موانع که بواقع مانعي اساسي نيز محسوب ميگردد، وجود دشمني سرسخت و حسود بنام «شيطان» است که بنا به نقل قرآن کريم از روز نخست خلقت آدم(علیه السّلام) کمر به گمراهي اولاد آدم(علیه السلام) بسته و در جاي جاي اين کتاب آسماني از او بنام «عدو مبين» ياد شده و با وجود چنين دشمن عنودي براستي حرکت در صراط مستقيم بسي مشکل و طاقت فرساست مگر آنکه دست لطف الهي ياريگر آدمي گردد، که حافظ گفت:
دام سخت است مگر يار شود لطف خداي
ورنه آدم نبرد صرفه ز شيطان رجيم
و يکي از الطاف الهي در ماه مبارک رمضان بر انسان مستغفر، در غل و زنجير بودن اين خصم پليد و اعوان و انصارش ميباشد که در نتيجه آدمي آزادانه و بدون برخورد با اين موانع صعب و سخت ميتواند به سوي خداوند رجوع کرده و آمرزش بخواهد و به صراط عبوديت بازگردد، همانگونه که در خطبه شعبانيه از قول نبي مکرم اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مي خوانيم:
«... و الشياطين مغلوله فاسألوا ربکم ان لا يسلطها عليکم:
]و در اين ماه[ شياطين در غل و زنجيرند پس بخواهيد از پروردگارتان که آنها را بر شما مسلط نگرداند»

ج- اجابت دعا

يکي از بهترين نعمتهاي الهي براي ما آدميان همين اجازه اي است که خداوند به ما داده تا با او سخن بگوئيم و نيازها و خواست هاي خود را از او درخواست نمائيم. خداوند عزيز در اين جهت نه تنها اجازه فرموده، بلکه اصولاً امر فرموده و ترک دعا را موجب محروميت از توجه خودش به ما اعلام داشته. همچنانکه در آخرين آيه سوره مبارکه فرقان به اين مطلب تصريح شده است:
«قل ما يعبوا بکم ربي لولا دعاوکم: بگو اگر دعاي شما نباشد پروردگار من به شما عنايتي نخواهد کرد.»
و آمرزش خواهي از خداوند، يکي از مهمترين حاجت هاي هميشگي آدمي بوده است و از آنجا که دعاي روزه دار در اين ماه شريف به طور قطع و يقين مورد اجابت خداوند است فلذا چه فرصتي بهتر از ماه رمضان براي برخورداري از آمرزش آنهم از طريق دعاهاي مستجاب؟! و ناگفته نماند که اگرچه دعا نمودن در همه حال و اوقات ارزشمند بوده و امکان پذير است ولي آنچه مسلم است اين عمل خداپسندانه در پاره اي از اوقات از فضيلت بيشتري برخوردار بوده و به اجابت مقرون تر است که يکي از اين اوقات «ماه مبارک رمضان» است که في الواقع شريفترين اوقات و فرصت ها براي دعا کردن ميباشد و رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در اين خصوص مي فرمايند: «و هو شهر دعيتم فيه الي ضيافه الله... و دعاؤکم فيه: و ماه رمضان ماهي است که خوانده شده ايد در آن به سوي مهماني خداوند... و دعاهاي شما در آن مورد اجابت است.»(2)

د- توفيق سحرخيزي

توبه و بازگشت به سوي خداوند و طلب عفو و آمرزش امري است که در هر ساعت از شبانه روز انجام پذير است ولي بدون شک و ترديد سحرگاهان و آنگاه که چشمهاي مردمان در خواب است و عالم را سکوت و سکون فرا گرفته، بهترين فرصت براي اين امر عظيم است و توبه در اين وقت از همه اوقات ديگر بيشتر مورد رضاي پروردگار و مقبوليت آن ذات مقدس قرار دارد چرا که از هرگونه شائبه ريا و دورويي بدور است و از همين رو در قرآن کريم از «توبه کنندگان در سحرگاهان»(3) تجليل شده و اعلام گرديده که اينان مورد لطف خداوند قرار دارند. ولي با اينهمه بايد به اين حقيقت اعتراف کنيم که بسياري از ما بنا به دلائل گوناگون و بهانه هاي درست و نادرست در طول ايام و ليالي سال اين توفيق سحرخيزي و تهجد را از کف مي دهيم و باب رحمت الهي را بر خود مي بنديم!! و در ارزش ماه مبارک رمضان همين بس که در اين ماه عزيز براي آنانکه اهل تهجد و شب زنده داري نيستند بالاجبار فرصتي فراهم ميشود تا تهجد و سحرخيزي و برخورداري از نسيم لطف و رحمت خداوند را در طول يکماه تجربه کنند و از آمرزش خداوند در اين اوقات بهره مند گردند.
فلذا بر انسان گنهکار فرض است که قدر سحرهاي اين ماه شريف را به نيکي دانسته و فرمان الهي را که ميفرمايد «يا ايهاالذين امنوا توبو الي الله توبه نصوحا... اي گروهي که ايمان آورديد توبه کنيد بسوي خدا توبه کردني که نصوح باشد (تحريم.8)» گردن نهاده و با عزمي مردانه به سوي خداوند و رحمت و مغفرتش بازگشت نمايد که کليد تمامي سعادت ها در همين استغفار سحرگاهان و آمرزش خواهي نيمه شب قرار دارد که حافظ عليه الرحمه فرمود:
هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ
از يمن دعاي شب و ورد سحري بود
و:
مرو به خواب که حافظ به بارگاه قبول
ز ورد نيمشب و درس صبحگاه رسيد
از آنچه در اين نوشتار کوتاه آورده شد اين مطلب به دست مي آيد که ماه مبارک رمضان براي کسي که در اثر غفلت و فراموشي آلوده به معاصي گرديده و طالب زدودن زنگار گناه از لوح دل و جان خويش است نيکوترين زمان است و بهترين فرصت و آنکه در اثر کثرت گناهان، مهر سياهي و بيچارگي بر پيشاني اش خورده، چنانچه اين فرصت ارزشمند را از دست دهد جز هلاکت بهره اي نخواهد داشت، که پيامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در خطبه شريف شعبانيهفرمود:
«فان الشقي من حرم غفران الله في هذاالشهر العظيم: شقي و بدبخت کسي است که محروم گردد از آمرزش خداوند در اين ماه بزرگ».
و در همين رابطه توجه به روايت و حکايت زير نيز که در جلد دوم تفسير شريف «روض الجنان و روح الجنان» تأليف دانشمند و مفسر گرانقدر شيعه در قرن ششم هجري شيخ ابوالفتوح رازي و ذيل آيأ 38 سورأ مبارکأ بقره، نقل گرديده آموزنده خواهد بود:
«و در خبر هست که: چون ابتداي اسلام بود و اول هجرت بود، رسول عليه السلام از مکه به مدينه آمده بود و مسجد بنا کرده، ستوني است که آن را حنانه خوانند. رسول عليه السلام بر آن ستون تکيه کردي و براي صحابه خطبه کردي بر پاي استاده. چون مسلمانان بيشتر شدند و عدد و عدت بسيار شد، دستوري خواستند و گفتند: ما را خوش نيست که ما نشسته و تو بر پاي استاده ما را خطبه مي کني. دستور باش ]اجازه ده[ ما را تا براي تو منبري سازيم تا بدان جا خطبه کني؟ گفت: روا باشد، اين منبر که امروز هست بساختند.
رسول عليه السلام آن روز از در مسجد درآمد و آهنگ منبر کرد و نزديک ستون حنانه نرفت، منبر سه پايه بود. پا بر پايه اول نهاد و گفت: آمين، و بر دوم نهاد و سوم همچنين ]آمين مي گفت[ و کس را نديدند که دعا مي کرد. چون بر منبر شد و بنشست خطبه آغاز کرد... ]اصحاب[ گفتند: يا رسول الله! چون از در درآمدي و به پايأ منبر برشدي، سه بار آمين گفتي، و کس دعايي نميکرد؟ گفت: بلي جبريل دعا مي کرد و شما نمي شنيدي. چون پا بر پايأ اول نهادم، جبريل گفت: من ادرک والديه او واحداً منهما و لم يغفر له ابعده الله؛ هرکه مادر و پدر را دريابد و او را نيامرزند، ابعده الله، خداي او را هلاک کناد. من گفتم آمين! چون پا بر پايأ دوم نهادم گفت: هرکه ماه رمضان دريابد و او را نيامرزند، ابعده الله؛ خداي تعالي او را هلاک کناد. من گفتم آمين! چون پا بر پايأ سوم نهادم، گفت: هرکه پيش او ذکر تو کنند و نام تو برند و بر تو سلام ]صلوات[ نفرستد ابعده الله، خداي تعالي او را هلاک کناد، من گفتم: آمين!»(4)
و در يک کلام ماه مبارک رمضان ماه عبادت و آباداني خانأ دل است که در اثر طوفان گناهان ويران شده و خرابي بهم رسانيده است، به تعبير حافظ عليه الرحمه:
خاک وجود ما را از آب ديده تر کن
ويرانسراي دل را گاه عمارت آمد...